Ekspertlərin fikrincə, nəzərdə tutulan təkliflər vətəndaşların ipotekaya əlçatanlığını təmin edə bilər

Azərbaycanda mövcud ipoteka strategiyası dəyişə bilər. 

“Həftə içi”nin məlumatına görə, bununla bağlı Mərkəzi Bankının (AMB) İdarə Heyətinin sədri Elman Rüstəmov da öz çıxışlarında dəfələrlə bildirib. Onun sözlərinə görə, məsələ hökumətdə ciddi şəkildə müzakirə olunur: “Məsləhətləşmə və fikir birliyi artıq var. Birincisi, biz ipotekaya verilən vəsaiti, ümumi vəsaiti əhəmiyyətli dərəcədə, dəfələrlə qaldırmaq fikrindəyik. Bunun mənbəyini müəyyənləşdirmişik. İkincisi, ipoteka məbləğini - həm kommersiya, həm də sosial ipotekanın məbləğini əhəmiyyətli dərəcədə artırmaq istəyirik. Üçüncüsü, başlıca məqsəd ipotekada iqtisadi aktivliyi canlandırmaqdır. Yəni, bu vəsaitlərin yeni tikintiyə yönəldilməsi istiqamətində vəsaitlərin artırılması buna imkan yaradacaq. Əlaqədar qurumlarla yeni tikintidə alınan mənzillərin özlərinin bilavasitə ipotekaya girov kimi qoyulması məsələsini həll etmək lazımdır. Çünki, biz bilirik ki, əhali bununla bağlı çox əziyyət çəkir. Kimsə qohumuna, qonşusuna, yaxınlarına müraciət edib, onların evlərini girov qoymaq istəyir. Burda problemlərin olduğunu bilirik. Dünya praktikasında olan təcrübəyə əsaslanaraq biz ilkin qeydiyyata keçəcəyik”.

Mərkəzi Bank rəhbəri sosial tikintinin ipoteka mexanizmi vasitəsilə maliyyələşdirilməsi üzərində də düşündüklərini bildirib. Bununla yanaşı, Mərkəzi Bank ipotekanın regionlarda geniş tətbiqi niyyətindədir. “Regionlarda çalışan sosial dairənin, hökumətin müəyyənləşdirdiyi təbəqə - müəllimlərin, həkimlərin və digər gənc ailələrin ipoteka ilə təmin olunması mexanizmini də yaratmaq fikrindəyik”.

Bəs, görəsən, yeni ipoteka strategiyası nə vəd edir?

Məsələyə münasibət bildirən Milli Məclisin İqtisadi siyasət komitəsinin üzvü, millət vəkili Əli Məsimli hesab edir ki, hazırda ipoteka xətti ilə mənzil alınmasına yönəldilən vəsait tələbatdan xeyli azdır. Millət vəkili “Həftə içi”nə açıqlamasında bildirib ki, indiki şərtlərlə verilən ipoteka kreditləri orta statistik azərbaycanlı üçün əlçatan deyil. Onun sözlərinə görə, hökümət ipoteka sistemində, xüsusən də sosial ipoteka sahəsində dəyişikliklər etmək istəyir: “Həmin dəyişikliklər daha çox yığım və faiz dərəcələri sahəsində gözlənilir.Yəni ev almaq istəyən vətəndaş bir müddət maliyyə yığımı etdikdən sonra, ipoteka ilə öz arzusunu reallaşdırmaq imkanı olacaq. Almaniyada təcrübədən keçirilən bu model II Dünya Müharibəsi zamanı tikililərinin çox hissəsi darmadağın edilmiş Almaniyanın qısa bir zaman kəsiyində qalxınmasında, Avropanın bir nömrəli dövlətinə çevrilməsində əhəmiyyətli rol oynayıb”.

Həmin modelin Azərbaycanda tətbiqinin səmərəli olub-olmayacağına gəlincə, mllət vəkili düşünür ki, Azərbaycan reallıqlarını nəzərə almaqla həmin modelin ölkəmizə tətbiqi ipotekanın indiki modelindən daha yaxşı işləyəcək. Lakin Əli Məsimlinin fikrincə, bu, heç də ölkə vətəndaşlarının ipoteka hesabına ev almaq probleminin tamamilə həll olunacağı demək deyil: “Buna görə də hesab edirik ki, hökümət ipoteka mexanizmini təkmilləşdirən zaman bəzi məsələləri də nəzərə alsa, işin xeyrinə olar. İlk növbədə adi ipoteka üzrə faiz dərəcəsi 8 faizdən 4-5 faizə, sosial ipoteka üzrə isə 4 faizdən 2 faizə endirilsin. İkincisi, ilkin ödəniş sahəsindəki problemi yumşaltmaqdan ötrü xüsusi fond və Tikinti-Əmanət Bankı yaradılsın. Üçüncüsü, ipoteka kreditlərinin verilməsi təkcə Bakı ilə məhdudlaşmasın, rayonlarda yaşayanlar da ipotekadan istifadə edə bilsin. Dördüncüsü, Azərbaycanda orta maaş 400 manatdan bir qədər artıq, büdcə təşkilalarında işləyənlərin xeyli hissəsinin maaşları isə 200 manat ətrafındadır. Bu o deməkdir ki, hazırkı ipoteka mexanizmi şəraitində orta statistik azərbaycanlı, müəllim, həkim, elm, mədəniyyət, incəsənət və s. sahələrdə çalışanların çoxu ipotekadan faydalanana bilmir. Buna görə də dövlətin birotaqlı mənzillərlə yanaşı, həm də 2-3 otaqlı, ucuz başa gələn mənzillər tikilməsini təşkil etməsi məqbul olar. Belə olan halda, vətəndaşlar ayda 60-80 manat civarında pul ödəməklə ev sahibi olar, əhalinin daha çox hissəsinin, xüsusən də gənclərin və gənc ailələrin mənzilə olan tələbatının ödənilməsi probleminin həlli xeyli sürətlənər. Bu, həm də tikinti sektorunun bumuna, tikinti materialları sənayesinin sürətli inkişafına, qiymətli kağızlar bazarının dairəsinin genişlənməsinə ciddi təkan vermiş olar”.

Mövzu ilə bağlı fikirlərini “Həftə içi”nə açıqlayan İqtisadi və Sosial İnkişaf Mərkəzinin eksperti Rəşad Həsənov isə bildirib ki, yeni ipoteka strategiyası vətəndaşların ipoteka kreditləşməsinə əlçatanlığını artıracaq: «Biz bununla bağlı hələ 2012-ci ildə hökumətə təkliflər paketi təqdim etmişdik. Çünki hazırkı situasiyanın təhlili göstərir ki, bəzi hallarda mövcud qanunvericilikdən sui-istifadə hallarına yol verilir və vətəndaşlar hansısa sənədləşdirmə işlərində süründürməçiliklə qarşılaşırlar. Eyni zamanda, aztəminatlı sayılan ailələrin ipotenka kreditlərindən yararlanması çətindir. Bundan başqa, ipoteka faizləri mövcud gəlirlərə uyğun deyil. Təkcə bir fakta nəzər yetirmək kifayətdir ki, indiki ipoteka proqramının özünü doğrulmadığını görmək mümkün olsun. Məsələn, bu gün 50 min manatlıq adi ipoteka götürən şəxs 25 il ərzində 386 manatılıq ödəniş etməlidir”.

Rəşad Həsənov aparılan hesablamalara əsaslanaraq bildirir ki, vətəndaşın ödədiyi 220 manat ancaq ipotekanın faizinə xidmət edir. O, hesab edir ki, bu məsələlər yeni strategiyada mütləq nəzərə alınmalıdır. Bundan başqa, yeni sənəddə yaş məhdudiyyəti ilə bağlı müəyyən güzəştlərin nəzərdə tutulması vacibdir: “Eyni zamanda, ipoteka kreditləşməsində süründürməçilik meyillərinin aradan qaldırılması üçün elektron ipoteka sisteminə keçid mütləqdir».

Sevinc