Gürcüstanın Batumi şəhərində “Avropa Birliyinin Şərq Tərəfdaşlığı” çərçivəsində keçirilən Vətəndaş Cəmiyyəti Forumunda baş verənlər hələ də medianın əsas müzakirə mövzularındandır. Tədbir çərçivəsində Çexiyanın “People in Need” təşkilatının foyedə Azərbaycan əleyhinə plakatlar asması və bunun ardınca qalmaqalın düşməsi isə Azərbaycana qədər uzanan ittihamlarla müşayiət olunur. “Yeni Müsavat”  tədbirdə Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri olmuş Vüqar Bayramovla baş verənləri incəliyinə qədər təhlil etdi. Müsahibimiz öncə məlum tədbirlə bağlı arayış xarakterli məlumat verdi. 

- Vətəndaş Cəmiyyəti Forumu Avropanın ən böyük forumlarından biridir. Artıq 6-cı ildir ki, Avropa Birliyi Şərq Tərəfdaşlığı Proqramı çərçivəsində Vətəndaş Cəmiyyəti Forumu təşkil edir. Bundan öncə bu forum Avropa, eləcə də bu proqrama üzv olan ölkələrin bir neçə paytaxtında – Brüsseldə, Berlində, Stokholmda, Moldovada ... keçirilib. Artıq 6-cı dəfə idi, vətəndaş cəmiyyəti qurumları bir yerə yığılırdı. Mən Azərbaycan nümayəndə heyətinin rəhbəri, eyni zamanda Forumun həmsədri idim. Azərbaycan nümayəndə heyəti 21 nəfər səsvermə hüququ olan üzvdən və 5 nəfər müşahidəçidən ibarət idi. Vətəndaş Cəmiyyəti Forumunda əsasən 6 ölkəni - Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan, Belorus, Ukrayna, Moldova və eyni zamanda Avropa Birliyini təmsil edən şəxslər iştirak edirdilər. Forumda təxminən 400 nəfərə yaxın vətəndaş cəmiyyəti qurumları dəvət olunublar. Hər ölkə üzrə milli koordinator, ardınca isə ümumi qurumun idarə heyətinin sədri seçilir. Mən ötən il Moldovada keçirilən forumda milli koordinator seçilmişdim və seçildikdən sonra isə İdarə Heyətinin növbəti yığıncağında – noyabrın sonunda Vilnüsdə  - 19 üzv arasında keçirilən gizli səsvermədə ən çox səs yığaraq forumun həmsədri seçildim. Eyni zamanda forumun digər həmsədri, əslən Böyük Britaniyadan olan şəxs idi. 

- Nümayəndə heyəti 21 nəfərdən ibarət di. Onlardan da biri  Umud müəllim idi. O da Batumidə fəal iştirak etdi və o, səsvermə hüququ olan nümayəndə heyətinin üzvü idi. 

-  Adətən “sayd event” – proqrama daxil olmayan aksiyalar, sərgilər keçirilirsə, bu, adətən bir ölkə ilə bağlı olmur, bir neçə ölkə ilə bağlı olur. Hər bir ölkədə olan ayrı-ayrı problemləri göstərmək üçün “sayd eventlər” təşkil olunur.  Son 6 ildə keçirilən forumlarda ilk dəfə idi ki, bir ölkə ilə bağlı, kifayət qədər stendləri olan sərgi təşkil olunmuşdu.  Nəzərə alsaq ki, həmin sərginin təşkil olunması proqramda yox idi, çünki bu, proqrama daxil olan bir hadisə deyildi. Ona görə də sərginin keçirilməsi ilə bağlı məlumatı forum başlayan gün aldıq. 1 gün öncə qeydiyyat başladı və qeydiyyatdan keçəndə bizə forumun proqramı verilmədi. Hətta proqramı istəyəndə bildirdilər ki, axşam email ünvanına göndəriləcək. Forumun son proqramı bizə tədbir başlanandan bir gün öncə, Batumi saatı ilə gecə 12-də göndərildi. Və tədbir başlayan gün belə bir sərginin təşkil olunması ilə bağlı məlumatlı olduq. 

- Əslində biz prosedura əməl etdik, ondan kənar heç nə olmadı. “Sayd evend”lər İdarə Heyətinin razılığı tələb olunmayan hadisədir. Bu baxımdan İdarə Heyətinin bütün iclaslarında bildirmişdim ki, əgər forumlarda  hər hansı bir “sayd event”lər, sərgilər təşkil olunursa, o, bir yox, bir neçə ölkəni əhatə etsin. Yaxşı olardı ki, Şərqi Tərəfdaşlıq Proqramına üzv olan ölkələrin problemlərini göstərmək üçün “sayd event”lər təşkil olunsun və iştirakçılara da bununla bağlı məlumat verilsin. Sərgi ilə bağlı məlumat aldıqdan sonra mən digər həmsədrlə söhbət etdim. Bu zaman  bizim nümayəndə heyəti ilə People in Need təşkilatı nümayəndə heyəti arasında hər hansı qarşıdurma baş verməmişdi. Digər həmsədrə bildirdim ki, bu sərginin keçirilməsi Azərbaycan nümayəndə heyətinin iştirakı üçün problem yaradır. Çünki sərgi yalnız Azərbaycanla bağlıdır. Digər heç bir ölkə ilə bağlı sərgi yoxdur. Bu isə Azərbaycan nümayəndə heyətinə diksriminativ münasibətin olmasından xəbər verir. Bunu katibliklə müzakirə etdik. Və bizim müzakirələrimiz nə həmin sərginin təşkil edilməməsi, nə də onun bütövlükdə təşkili metodunun dəyişməsi ilə bağlı hər hansı anlaşmaya gətirib çıxardı. Nümayəndə heyəti sərgi təşkil olunan kimi gedib plakatları cırmadı. Sərgidən əvvəl nümayəndə heyətinin rəhbəri kimi forumun digər həmsədri səhər yeməyində söhbət etdim. Forumun icraedici qurumunun rəhbərləri ilə söhbət etdim və nümayəndə heyətinin bu sərgi ilə bağlı etirazını çatdırdım.

- Cavab o oldu ki, “onların həmin təşkilata sərginin keçirilməməsi və ya sərginin bir neçə ölkəni əhatə etməsi ilə bağlı təsir imkanı yoxdur. Çünki bu, proqrama daxil olmayan bir məsələdir və İdarə Heyətinin təsdiqi tələb olunmur. Ona görə də yalnız həmin təşkilatla söhbət edib, onları razı salmaq və sərgiyə münasibətini dəyişdirməyə nail olmaq lazımdır”. Mən təşkilat rəhbəri ilə söhbət etdim, o da qəti etirazını bildirdi ki, yalnız Azərbaycanla bağlı sərgini keçirməkdə israrlıdırlar. Və ardınca o məlum insident baş verdi. Əksinə, insident baş vermədən danışıqlarla problemin həll edilməsində maraqlı idim.  İdarə Heyətinin digər üzvlərinə dedim ki, “təsəvvür edin, siz hansısa tədbirə gəlirsiz və orda sizin ölkənin prezidentinin şəkli vurulub, altında isə heç də xoş olmayan sözlər yazılıb. Sizin buna münasibətiniz necə olar?”  O baxımdan nümayəndə heyəti üzvlərinin sərgiyə aqressiv münasibətini başa düşürəm. Sərginin birinci plakatı ölkə prezidenti ilə bağlıdır. Təsəvvür edin ki, foruma daxil olan hər bir kəs öncə  İlham Əliyevin, Heydər Əliyevin şəklini görüb, onun altından heç də xoş olmayan sözləri oxuyur. Təbii, əgər biz bunu danışıqlar yolu ilə həll edə bilmiriksə, o zaman nümayəndə heyətinin aqressiv münasibətini başa düşmək lazımdır. Çünki bir forumda hansısa ölkə rəhbərliyinin bu cür təqdim olunması həmin forumun siyasiləşməsi deməkdir. Vətəndaş cəmiyyəti forumunun siyasiləşməsi yolverilməzdir. Hətta o plakatı götürməyə də razı olmadılar. Bizim nümayəndə heyəti üzvləri o plakatı götürəndən sonra təşkilatçılar polisə müraciət edəcəklərini dedilər. Amma qeyd etməliyəm ki, nümayəndə heyəti yalnız Azərbaycanla bağlı plakatı götürdü və bu da dediyim kimi, başadüşülən idi. Nəticədə polisin müdaxiləsi baş vermədi. 

- Krinisa İqtisadi Forumunda Cənubi Qafqaz paneli təşkil ediləndə Ermənistan  tərəfi Naxçıvanda Ermənistan abidələrinin dağıdılması ilə bağlı plakatlar düzmüşdü. Mən o zaman həmin plakatların yığışdırılmasını forum rəhbərliyindən tələb etdim və buna nail oldum. Spikerlərlə birlikdə həmin paneldə İqbal Ağazadə də iştirak edirdi. Biz – həm spikerlər, həm iştirakçılar paneli tərk etdik. Tələbi belə qoyduq ki, o panel yığışdırılmadan biz tədbirə qayıtmayacağıq və öz tələbimizin yerinə yetirilməsinə də nail olduq. Bu dəfə də rəhbərliyə üz tutdum problemin həlli üçün, amma nəticə vermədi. 

- Ümumiyyətlə, People in Need təşkilatı Dağlıq Qarabağ da daxil olmaqla, mübahisəli ərazilərdən olan iştirakçıların forumda iştirakının tərəfdarıdır. Baxmayaraq ki, əslində bu, İdarə Heyətində müzakirə olunan məsələlərdir. İdarə Heyətinin yığıncaqları internet səhifəsində var və bu səhifələrə daxil olmaqla sözügedən informasiyalarla tanış olmaq mümkündür. Sözügedən təşkilat Dağlıq Qarabağdan olan ermənilərin forumda müstəqil tərəf kimi iştirakında maraqlıdır və son keçirilən seçkilərdə də o marağını nümayiş etdirmişdi. Onların ermənipərəst təşkilat olmasını da bu detal sübut edir. Eyni zamanda, həmin gün Azərbaycanın Çexiya səfirliyi bəyanat yaydı. Forumun təsisçilərindən biri, daimi olaraq Dağlıq Qarabağa səfər edir, Dağlıq Qarabağ isə Azərbaycanın işğal edilmiş ərazisi olduğu üçün ora Azərbaycanın icazəsi olmadan səfər edilməsini qadağan edir. Hər iki fakt bu təşkilatın ermənipərəst olduğunu sübut edir. Sərginin təşkil edilməsi ilə bağlı prosedurun gözlənilməməsi və bir ölkə ilə bağlı diskriminasiya siyasətinin həyata keçirilməsi idi. 

- Bu tədbirin fonunda daha çox tənqid və mənəvi terrora məruz qalan “Yeni Müsavat”ın baş yazarı Rauf Arifoğlunun ordakı iştirakına da toxunmaq istəyərdim. Onu ora kim, hansı şərtlərdə və nə səbəbdən dəvət etmişdi? 

- Biz müəyyənləşdirdik ki, hər ölkədən bir media orqanı dəvət edək və həmin media orqanı o tədbiri işıqlandırsın. Katiblikdən mənə müraciət ediləndə Azərbaycandan “Yeni Müsavat” və onun baş yazarının dəvət olunmasını təklif etdim. Səbəb sadədir: “Yeni Müsavat” qəzeti Azərbaycanın ən oxunan, tirajlı qəzetidir.  Batumi forumunda Azərbaycanı hansısa media orqanı təmsil edirsə, bu, daha çox “Yeni Müsavat”ın haqqıdır. Ona görə də Rauf bəyin o tədbirə dəvətini Avropa Birliyi təşkil edib, onun bütün xərclərini həmin təşkilat ödəyirdi. O, bir jurnalist kimi tədbirdə akkreditasiya olunmuşdu. Rauf bəy sadəcə olaraq gördüklərini yazıb. Onun yazıları saytda çıxandan yarım saat ərzində Azərbaycandan tərcümə olunub, İdarə Heyətinə göndərilirdi. “People in Need” təşkilatı da məni ittiham edirdi ki, niyə Rauf Ariofoğlu dəvət edilib. Mən də izahını belə verdim ki, bu, “Yeni Müsavat”ın və Rauf bəyin haqqıdır. 

- Mən onlara izah etdim ki, məsələ “Yeni Müsavat”ın və ya Rauf bəyin dəvət edilib-edilməməsi ilə bağlı deyil. Digər hansısa qəzet, qəzetçilik mövqeyi olan jurnalist gəlsə idi, eyni yazını yazacaqdı. Çünki Rauf bəy şəxsi müşahidələr və gördükləri əsasında yazılar yazıb. O özündən konflikt yaradıb, o konflikti Azərbaycan mediasına təqdim etməyib ki... Problem bu konflikti kimin yazmasında yox, konfliktin niyə yaranmasındadır. ”Yeni Müsavat”da gedən yazılara görə İdarə Heyətinin bir neçə üzvü bizim səs hüququmuzun alınmasını tələb edirdi. 

- Yəqin ki yox. Foruma qədər də müzakirələr olmuşdu. Rauf bəyi ittiham edən şəxslərin də forumda iştirakı məsələsi vardı. Mənim də fikrim belə idi ki, həmin şəxslər foruma dəvət edilməsin. O insanlara da bununla bağlı məlumat verilmişdi. Onlar da forumda özlərinin yox, Rauf bəyin iştirakından məmnun deyildilər. Bu da onların baş redaktora qarşı münasibətində özünü göstərirdi. Amma yəqin ki, siz dediyiniz kimi, bu yazıları Rauf bəy yox, başqa müxbir yazsaydı, daha az təzyiq olardı. Bizi ittiham edənlər marjinal qruplardır. Məsələnin mahiyyətinə baxmaq önəmlidir. Avropa İdarə Heyətinin üzvləri də deyirdilər ki, yalnız Azərbaycanla bağlı sərginin keçirilməsi doğru deyil. 

- Səs hüququ alınmadı. Bununla bağlı müzakirələr başlananda danışıqlar aparmağa başladım. Onlar bizə səs hüququnun nə üçün alınması ilə bağlı müraciət verdilər. Deyildi ki, siz boykot etmisiz, bunun üçün sizin milli koordinatorla bağlı seçkiniz tanınmır və səs, seçki hüququnuz əlindən alınır. Bu, tədbirin birinci günü baş verdi. Biz nümayəndə heyəti üzvləri olaraq cavab hazırladıq ki, biz bütövlükdə bu sərginin təşkilinə etirazımızı bildirir, yalnız  Azərbaycanla bağlı sərginin olmasını diskriminasiya hesab edirik, bununla belə vətəndaş cəmiyyəti forumunda fəaliyyətimizi davam etdiririk, bundan sonra da bu işdə fəal iştirak edirik. Bu müraciət göndəriləndən sonra qəzetdə adı hallandırılan Ermənistan nümayəndə heyətinin və People in Needin rəhbəri bildirdi ki, bizim yazdıqlarımızla razıdılar və bizim səs hüququmuzu bərpa edəcəklər. Növbəti gün isə email ünvanıma İdarə Heyətindən məktublar gəldi. Orda qeyd edildi ki, sizin cavabınız “Yeni Müsavat”dakı məqalədən heç nə ilə fərqlənmir. Ona görə də sizin səs hüququnuz bərpa olunmayacaq. Biz onlara da bildirdik ki, jurnalistin söz hüququnu pozmaq olmaz. Çox çətin keçən müzakirələrdən sonra biz səs hüququnu bərpa edə bildik. Milli koordinatorun seçilməsi ilə bağlı seçkinin nəticələri tanındı. Forumun ikinci günündə forumun tam hüquqlu üzvü kimi fəaliyyətini davam etdirdi. 

-Çox adam mahiyyəti bilmədən müzakirəyə başladı. Məsələn, dedilər ki, biz nə üçün sərginin keçirilməsinə qarşı olmuşuq? Amma Rauf bəyə söylənən ittihamların bir qismi də bununla bağlı idi. Məsələ ondan ibarət idi ki, sərginin keçirilməsi ilə bağlı prosedur qaydalarına riayət olunmurdu. Xüsusən sərginin təşkilatçısı və forumda iştirak edənlər Azərbaycana münasibətdə diskriminativ münasibət vardı.

- O bəyanatların biri Azərbaycan tərəfinin helikopteri vurması ilə bağlıdır. Bu yumşaq desək, sülh prosesinə müdaxilə və beynəlxalq hüquq normasının pozulması kimi idi. Mən bu danışıqların müzakirəyə çıxarılmamasına nail oldum. Digər bəyanat Azərbaycanda mövcud vəziyyətin təhlili ilə bağlı idi. Təsəvvür edin ki, bu bəyanatı iki nəfər hazırlayıb və bunlardan biri ermənidir. Bəyanat hazırlansın, söz azadlığıdır, heç nə demirik. Amma bu boyda forumda bir azərbaycanlı yoxdurmu ki, bəyanatı erməni hazırlayır? Erməni tərəfdən hazırlanmış bəyanat forumda müzakirəyə çıxarıldı. Bunun müzakirəyə çıxarılması ilə bağlı açıq səsvermə oldu və qərar verildi ki, bəyanata münasibət, yəni, seçki gizli olsun. Azərbaycandan 15 nümayəndə iştirak edirdi. Səsverməyə qatılanlar 70 nəfərdən çox idi. O bəyanat 32 səslə rədd edildi. Düşünün, o 32 səsin cəmi10 səsi Azərbaycan nümayəndə heyətindən gəlir. Amma yerdə qalan səslər qeyri Azərbaycan nümayəndə heyətindən gəlirdi. Söhbət problemin inkar edilməsindən yox, onun necə təqdim edilməsindən gedir. Biz həmişə deyirik ki, 6 ölkəni əhatə edən ümumi bəyanat olsun. Biz nə üçün ümumi bəyanatda öz valideynin qəbrini ziyarət edən şəxslərin əsir düşməsini qeyd etməməliyik? Təəssüf ki, bəyanat yalnız Azərbaycanla bağlı idi və qəbul edilmədi. Gizli səsvermə oldu. Kimsə erməninin hazırladığı bəyanatla razılaşırsa, bu, onun problemidir. Amma biz bu bəyanatın keçməsində maraqlı deyildik və bu marağımızı da nümayiş etdirdik. Bu, təkcə bizim nümayəndə heyətinin səsi hesabına baş vermədi, digər nümayəndə heyətlərinin də səsləri önəmli rol oynadı.