“Qafqazinfo” Ümid Partiyasının sədri, millət vəkili İqbal Ağazadənin “Yeni Müsavat”a verdiyi müsahibəni təqdim edir: 

- İqbal bəy, ötən ilin sonunda bələdiyyə seçkisi oldu. Bu seçki Ümid Partiyasına nə verdi, neçə bələdiyyə qazandınız? Qalib “ümid”çilər arasında bələdiyyə sədri olmaq şansı daşıyanlar varmı?

- Sonuncudan başlayım - Ümid Partiyası üzvlərinin bələdiyyə sədri olmaq şansı sıfıra bərabərdir. Heç bir bələdiyyə subyektində 1-dən çox üzvümüz yoxdur. Bələdiyyə sədrləri də bilirsiniz, üzvlərin səs çoxluğu ilə seçilir.  Ümumilikdə isə bələdiyyə seçkisi Ümid Partiyasına demokratik vərdişlərin tükənməsinə imkan vermədi. Çox təəssüf, həm cəmiyyət, həm də siyasi institutlar demokratik prosesin irəliləməsi üçün gərəkən mövqedə dayanmırlar. Bu səbəbdən siyasət, demokratiya vərdişləri yavaş-yavaş sıradan çıxmağa başlayır. Biz çalışdıq ki, bu mənfi tendensiyanın qarşısını bacardığımız qədər alaq. Uğurumuz o qədər də böyük sayılmaz. Demək olar, nəticələrimiz çox zəif oldu. Biz bələdiyyə seçkisinə siyasi partiya olaraq qatılan yeganə qurum olduq. Hakimiyyət çox asanlıqla basqı göstərərək namizədlərimizin böyük çoxluğunu geri çəkilməyə məcbur etdi. Kənd rayonlarında bu proses olduqca sürətli getdi. Ancaq 40-a yaxın üzvümüz bələdiyyələrə daxil ola bildi.

- İstəyirik Azərbaycan gündəminin əsas mövzusu olan anti-amerikanizm ritorikası haqqında danışasınız. Hətta artıq iqtidar ritorikadan hərəkətə keçib. Azərbaycanda heç zaman olmayan bir hadisə baş verdi - Bakıda ABŞ-da insan haqlarının pozulması ilə bağlı dinləmələr keçirildi. Siz niyə o toplantıya getmədiniz? Ümumiyyətlə, belə bir dinləməyə, anti - Amerika ritorikasına münasibətiniz necədir?

- Öncə aydınlaşdırmalıyıq ki, bu ritorika rəsmidir, yoxsa qeyri-rəsmi. Məncə, bu rəsmi ritorika deyil. Bu qeyri-rəsmi ritorikanın yanına rəsmi ritorikanı pərçimləməyə oxşayır. Bu, daxili rəyə işləyən addımdır. Göstərişlər rəsmilərdən gəlir, amma həyata keçirənlər qeyri-rəsmilərdir. Azərbaycan xarici siyasətini müəyyənləşdirən tərəflər, məsələn, xarici işlər naziri Elmar Məmmədyarov və ya prezident heç zaman açıq mətnlə Qərbi, ABŞ-ı tənqid etmir. Əksinə, Qərbi strateji müttəfiq hesab edirlər, əlaqələrin genişlənməsindən danışırlar. 

- Yəni siz deyirsiz ki, bu bir teatrdır?

- Əslində teatr deyil. Bu, Qərb dairələrinin Azərbaycandan demokratiyaya keçiddə indiyə qədər olmadığı dərəcədə müəyyən güzəştlərə getməsi tələblərinə qarşı müqavimətdir.

- Açığı, anlamadıq. Bir qədər dəqiqləşdirmə apararsınızmı?

- Baxın, Azərbaycanın ətrafında güclü Rusiya olanda ölkənin demokratiyaya sürətli, pilləli keçidini təmin etmək o qədər də asan deyildi və Azərbaycan iqtidarının da arqumentləri var idi. Deyirdilər ki, Rusiya faktoru var - üzərimizə gələ bilərlər, prosesi dayandıra bilərlər, İran məsələsi var, və s. İndi güclü Rusiya yoxdur. Rusiya gücünü o qədər itirib ki, hətta Belorus onunla fərqli dildə danışa bilir. Özbəkistan, Qazaxıstan ortaya müstəqil mövqe qoya bilir. Ermənistanda da artıq ənənəvi mövqedən kənar fikirlər səslənməkdədir. Belə bir durumda Qərb dairələri Azərbaycan iqtidarına deyir ki, indiyə qədər səni əzən Rusiya zəifləyibsə, demokratiyaya keçiddə faiz dərəcələrini artırmalısan,  artıq strateji neft, strateji enerji müttəfiqliyindən, sülhməramlı qoşunlar müttəfiqliyindən həm də demokratiya müttəfiqliyinə yaxınlaşmalısan. Azərbaycan tərəf məhz bu məqama ciddi müqavimət göstərir.

- Bu tələbdirmi?

- Azərbaycan bu tələbi icra etməməyin bədəlini də bilir, icra etməməyin mümkünsüzlüyünü də anlayır. Azərbaycan faiz uğrunda savaşır. Daha çox faizmi, yoxsa daha az faizmi... Mənim baxış bucağımdan belə görünür. Savaş demokratiyaya 100,  50, yoxsa 20 faiz keçid etmək uğrundadır.

- Siz elə bir obyektsiniz ki, bu suallar adətən sizə verilir. Sizcə, demokratiyaya keçidin faizi neçə ola bilər?

- Mən hesab edirəm ki, indiki durumdan 10-15 faizlə keçid ediləcək. Azərbaycan demokratiyaya bu keçidi mütləq etməlidir.

- Siz bu sözləri parlament seçkisini də nəzərdə tutaraq deyirsiniz?

- Təbii. Bu faiz artımı parlament seçkisində də özünü göstərəcək. Parlament seçkisində daxili konfiqurasiyanı formalaşdırmadan təkcə xarici konfiqurasiyadan çıxış edərək hərəkət etmək çətindir. Daxili konfiqurasiya formalaşdırılmalıdır ki, onun üzərində demokratiyanın tələblərini gerçəkləşdirmək mümkün olsun. Təəssüf ki, hələlik bu, formalaşdırılmayıb. Doğrudur, daxili konfiqurasiyanın formalaşdırılması üzərində müəyyən iş gedir. 

Siyasi partiyalar danışıqlar prosesini öncəki illərdən daha sürətli aparır. Hər bir partiya bilir ki, yanvarın sonu, ən geci fevralın birinci ongünlüyünə qədər bu proses bitməlidir. Hər kəsə yolu, kimin haraya qədər gedə biləcəyi, müttəfiqlikmi var, siyasi blokmu var, bəlli olmalıdır. Bu daxili konfiqurasiya təmin olunacaqsa, demokratiyaya keçid faizləri də yüksək ola bilər. Yox, əgər keçid təmin olunmayacaqsa, faizlər çox cüzi artacaq. Bu artım cəmiyyətin və xüsusilə də müxalifətin gözləntisindən çox aşağı olacaq. 

- Həmin konfiqurasiyalarda AXCP və Müsavat Partiyasına hansı rollar ayrılıb?

- AXCP və Müsavat uzun illərdir Azərbaycan siyasətində bir-birinin müttəfiqi, eyni zamanda rəqibidirlər. Onların nə başqa rəqibi, nə də müttəfiqi var. Bütün dönəmlərdə belə olub.

- Bu dəfə necə olacaq?

- Bu konfiqurasiya dağılmalıdır. Çünki bu konfiqurasiyanın cəmiyyətə, Azərbaycan siyasi proseslərinə verə biləcəyi yeni heç nə yoxdu. Tərəflər ciddi şəkildə ayrılmağı bacarmalıdırlar ki, ciddi konfiqurasiyalar ortaya çıxa bilsin. Çünki burada bir-biri ilə rəqabət prinsipi cəmiyyət üçün müsbət heç nə vəd etmir. Hətta insanlar və qurumlar bir yerdə müttəfiq olanda belə cəmiyyət üçün deyil, bir-biriləri üçün güc və əzələ nümayiş etdirirlər, bir-biri üçün rəqib, bir-biri üçün müttəfiq olurlar. Cəmiyyətə başqa heç nə verə bilmirlər. Bu proses dəyişməlidir. Konfiqurasiya AXCP və Müsavatın üzərində formalaşmayıb. Bu iki partiya konfiqurasiyanın elementləri ola bilər. Amma bunların biri, ya da ikisi mütləq olmalıdır anlayışı mənim düşüncəmə görə yanlışdır. Bu partiyaların ritorikaları fərqlidir - onlar ayrı-ayrı dillərdə danışırlar. Cəmiyyətə, iqtidara, hətta xaricə verdikləri mesajlar fərqlidir. Müxtəlif dillərdə danışan insanlardan bir çətir altında uğurlu konsepsiya tətbiq etmək mümkün deyil. AXCP-nin öz düşərgəsi ola bilər, Müsavat başqa bir düşərgədə təmsil oluna bilər. AXCP hesab edir ki, prosesləri Milli Şura çərçivəsində apara bilər. Mən söhbəti kim haqlıdır-kim haqsızdır, kim güclüdür-kim gücsüzdür məsələsinə gətirmək istəmirəm. Tez-tez mediada jurnalistlər, təhlilçilər Azərbaycan siyasətini məhz Cəbhənin və Müsavatın olduğu yerdən çözməyə, oradan axtarmağa başlayır.

- Bu doğru deyilmi?

- Əlbəttə yox.

- Niyə?

- Niyəsini indi izah edəcəm. Hakimiyyət uzun illər xalqı siyasətdən kənarda saxlamağa çalışır ki, qruplarla mübarizə aparsın. Çünki qrup mübarizəsində - yəni iqtidar qrupu və müxalifət qrupu mübarizəsində iqtidar hər zaman güclüdür. AXCP və Müsavatın da böyük bir anlamda xalqı prosesdən kənarda saxlayıb qrup oyununu gerçəkləşdirmək üçün göstərdikləri fəaliyyət yetərli oldu. Bu gün Azərbaycan siyasətində qrupluqdan çıxmaq lazımdır. Çünki kobud dildə ifadə etsək, siyasi proseslərin xammalı insandır. İnsandan başqa siyasətin heç bir resursu yoxdur.

- Çıxış yolu nədir? Siz nə təklif edirsiniz?

- Birincisi, ritorika dəyişməlidir. Biz tez-tez “barış”, “dialoq” deyirik. Hakimiyyətin ən başlıca gücü repressiv və qorxudulmuş siyasətlə xalqı siyasətdən uzaqlaşdırmaqdır. Gəlin baxaq o ritorika nə qədər insanı proseslərdən kənarda qoyub, nə qədər insan qorxaraq prosesin içərisinə gəlmir.  

- Siz hakimiyyətə münasibətdə radikal ifadələrdən və radikal ideoloji xətdən imtina edilməsini nəzərdə tutursunuz?

- Birmənalı. Çünki bu, iqtidarın işinə yarıyır. O ritorika ilə bizim arxamızda insan dayanmır.

- Dayanmır?

- Qəti şəkildə. İnsanlar qorxur və siyasi proseslərdən çəkinir. Adlarını çəkmək istəmirəm, bu gün həbsdə olunanların özləri bəlkə də kamikadzelik edirlər, bəlkə də özləri fədakardırlar, qəhrəmandırlar, ancaq cəmiyyətə vurduqları ziyanın miqyası yoxdur.

- Onlar necə ziyan vura bilərlər?

- Çox sadə. Kobud desək, həmin adamlar ABŞ-ın, Qərbin adamları kimi tanınır. Vətəndaş düşünür ki, əgər bu hökumət Qərbin, Amerikanın adamlarını tuta bilirsə, gör mənim başıma nə oyun açar, mənim siyasətdə nə işim var? Ona görə iqtidardan uzaq məsafədə yox, daha yaxın məsafədə dayanıb insanları prosesə çəkmək lazımdır.

- Axı iqtidar müxalifəti yaxın buraxmır...

- Baxın, iqtidarın vəzifəsi odur ki, müxalifəti yaxın buraxmasın, nəticədə də xalq prosesdən kənarda qalsın. Çünki o, qrup oyununda qalibdir. Azərbaycan  seçicisi tamaşaçıya çevrilib. İnsanlar hətta prezident seçkisində efirdən ən yaxşı çıxışı eşidəndə belə futbol tamaşaçısından fərqlənmir, əl çalır və çəkilir gedir. O prosesin içərisinə vətəndaş ancaq xoşgörü ilə gətirilə bilər. 

- Hakimiyyətə doğru reverans edilməlidir?

- Hakimiyyətə yox, hakimiyyətin müəyyən etdiyi müstəviyə çıxmamaqla. Hakimiyyət konkret müstəvi təyin edir, deyir hamınız bu müstəvidə oynamalısınız.

- Hakimiyyət məgər onun fərqində olmayacaq ki, müxalifət ona yaxınlaşmaqla onun elektoratını parçalamağa çalışır?

- Seçici fərqində olacaq. Təbii, hakimiyyət bunun fərqində olacaq. Ancaq müxalifət söymədən, radikallıq etmədən, seçicini ardınca gətirə biləcəksənsə, gücə çevriləcəksən. Müxalifət yumşaq siyasət yeritsə, ya da yumşaq xətt götürsə, iqtidar əlinə zopa alıb onu döyməyəcək ki?

- Onda da həmin siyasi qüvvələr əl müxalifətinə çevriləcək. 

- Elə deyil...

- İqbal bəy, siz “yumşaq güc” texnologiyasının Azərbaycan müxalifət düşərgəsinə gətirilməsi haqqında danışırsınız? Axı bunun üçün imkanlar yoxdur. Çünki hakimiyyətdə və müxalifətdə qarşı-qarşıya dayanan qüvvələr 22 ilə yaxındır ki, üz-üzədir.

- Əla təsbitdir... 

- Bu necə olacaq, birdən-birə durum necə dəyişəcək?

- Məsələnin mahiyyəti də elə budur. 22 ildir hakimiyyət bu projeni rahatca idarə edir. Bu gün həbs olunan hər bir adamın həbsi nə qədər narahatçılıq doğursa da, ondan daha böyük narahatçılıq həbs olunanların hər birindən sonra nə qədər insanın siyasi proseslərdən çəkilməsidir. Nə qədər insan prosesə qoşulmaqdan qorxur.

- Siz insanları siyasi mübarizədən imtinaya çağırırsınız?

- Mən mübarizədən imtinaya yox, daha yaxşı mübarizəyə çağırıram. Bugünkü mərhələdə müxalifətin güc mərkəzlərindən birindən hakimiyyətə dialoq çağırışı edilmişdi.

- Getdiniz, görüşdünüz...

- Həmin görüş tərəflərin hamısının gəlməsi üçün açıq idi. Ancaq insanlar həmin görüşə gəlməyi faciə hesab edirlər. Bilmirəm niyə?

- Hansı insanlar?

- Müsavat, AXCP rəhbərləri...

- Faciə yox, xəyanət deyək...

- Özləri üçün faciə hesab edirlər, bizim üçün xəyanət hesab edirlər. Əli Həsənov başda oturub, mən də masanın digər tərəfində. Mətbuat da oradadı, siyasi partiyalar da... Mən orada Azərbaycanın demokratikləşməsinə əngəl olan problemlərdən danışıram - nədən qorxursunuz? Qorxduğunuz şey nədir? Orada oturmaq nədən xəyanət, ya da faciə olmalıdır? Məsələn, mən deyirəm ki, hörmətli Əli müəllim, Azərbaycanın bu problemləri var, bu problemlər həll olunmalıdır. Bunu 3 adammı desə yaxşıdır, 15 adammı?

- Hansı yaxşıdır?

- Çox adam deyəndə.

- Xor olur axı...

- Bəzən siyasətdə nəticə almaq üçün xora ehtiyac olur.

- Dialoqa qərar verən insanlarla gedilməlidir. Sizcə, belə deyilmi?

- Prezidentləmi?

- Bəli, prezidentlə.

- Biz hələ aşağı səviyyədə özümüz Azərbaycan prezidentini tanıyırıqmı? Baxın o partiyalardakılara... Böyük çoxluq tanımır.

- Siz tanıyırsınız.

- Mən tanıyıram.

- Bəs Cəbhə, Müsavat - onlar tanımır? 

- Xeyir, tanımır.

- Necə yəni tanımır?

- Siz Azərbaycan Respublikasının prezidentinə ünvanlanan məktub yazın,  AXCP də, Müsavat da deyəcək, mən qol çəkmirəm.

- Bu neçə ildir belədir?

- 50 ildir...

- 50 olmaz...

- Məsəl üçün deyirəm. 1993-cü ildən bu yana belədir. Azərbaycan müxalifəti 22 illik  hakimiyyətə deyir, səni tanımıram.

- Siz getdiz, AXCP ilə Müsavat bir-birinin bəhsinə getmədi, xəyanət hesab elədi və sairə... Yaxşı... Axı bu görüş də heç nə vermədi, heç nəyi dəyişmədi. Nəticə yoxdur.

- Ola bilər, nəticə üçün daha ciddi addımlar gərəkdir. Hakimiyyət görüntüdə maraqlıdır.

- İmitasiyada, yəni? 

- Bəli, imitasiyada. Hakimiyyət maraqlıdır ki, desin, görürsünüz, mən dialoqa gedirəm, gəlmişdilər, orda 1-2 ciddi partiya vardı, qalanı da elə-belə qüvvələr idi, əsas partiyalar dialoqa gəlmir, mən boş yerə vaxtımı niyə itirməliyəm. Bu prosesin içərisində bütün siyasi qüvvələr israrla iştirak etməlidir.